Qanın laxtalanması
İnsan orqanizminin demək olar ki, hər yerinə
milyonlarla borudan ibarət olan və "damarlar"
adlanan bir sistem döşənmişdir. Bu boruların
içində fasiləsiz olaraq axan qan çayı var.
Dərinin altındakı bu boruların içindən axan qan
müəyyən dövrlərdə insan orqanizmində kiçik bir
cızıq və ya kəsik nəticəsində kənara sıza bilər.
Adi şəraitdə orqanizmdə olan qanın - dibində
dəlik açılmış su şüşəsi kimi - həmin dəlikdən
axması və hətta kiçik bir cızıq səbəbilə insan
ölə bilər. Lakin bu, baş vermir. Həmin dəliyin
ətrafında qan laxtalanmağa başlayır və
laxtalanan qan dəliyi tıxac kimi tutur. Bu hal
dibi deşilən bir şüşənin içindəki suyunun kənara
axmaması üçün dəliyi bərpa etməsinə və
sərtləşərək dəliyi bağlamasına bənzəyir.
Bu, şübhəsiz ki, böyük bir möcüzədir. Qanın belə
bir xüsusiyyəti dünyada hər bir insanın həyatını
xilas edir. Əks təqdirdə hətta ən kiçik yara da
insanların ölümünə səbəb olardı. Lakin insanlar
gözlərinin qarşısında olan və öz həyatlarını
xilas edən bu möcüzə haqqında heç düşünmürlər.
Bəs belə böyük möcüzə necə baş verir? Qan necə
laxtalanır? Bu sualın cavabını araşdırdığımız
zaman ortaya çox açıq bir yaradılış möcüzəsi
çıxır.
Laxtalanma hadisəsi avtomobil yolunda baş verən
qəzaya təcili yetişən patrulun və təcili tibbi
yardım xidmətinin göstərdikləri ilk köməyi
xatırladan bir hadisədir.
Orqanizmin hər hansı bir yerində qanaxma meydana
gəldiyi zaman ilk yardımı trombosit adlanan qan
lövhəcikləri göstərir. Trombositlər qanın
tərkibində dağınıq şəkildə gəzdiklərinə görə
qanaxmanın orqanizmin hansı yerində olmasından
asılı olmayaraq mütləq həmin yerə yaxın dairəvi
hərəkət edən trombositlər var.
"Von Willebrand" adlı protein isə həmin qəza yerinə işarə edərək yardım istəyən yol polisi kimi trombositləri gördüyü zaman onların qarşısını kəsir və onlardan hadisə yerində olmalarını tələb edir.
Hadisə yerinə gələn ilk trombosit teleqraf kömək
istəyən kimi xüsusi bir maddə ifraz edərək başqa
dəstələri də hadisə yerinə çağırır. Gözlə
görünməyən bir hüceyrə burada problem olduğunu
anlayır və başqa mexanizmlərlə əlaqə saxlaya
bilir. Başqa dəstələr onlara çatan xəbəri
anlayır və onlardan tələb olunan işi yerinə
yetirirlər. Orqanizmimizin kiçik bir yerində
gözlə görünməyən varlıqlar bir-biri ilə əlaqə
saxlayır və bir təşkilat yaradırlar.
Bu vaxt orqanizmdə olan 20-yə yaxın enzim bir
yerə toplaşaraq yaranın üzərində trombin adlı
protein yaratmağa başlayırlar. Bu enzimlərdən
yalnız birinin olmaması bu sistemin işləməməsi
və insanın ölməsi deməkdir. Lakin hər şey
mükəmməl planlaşdırılıb və bu sistem qüsursuz
şəkildə yaradılıb.
Trombin yalnız açıq yaranın olduğu yerdə
hazırlanır. Bu isə hadisə yerində olan yardım
qrupunun xəstə üçün lazım olan dərmanları həmin
yerdə hazırlamasına bənzəyir. Üstəlik bu
istehsal tam ehtiyaca uyğun olmalıdır. Bundan
əlavə, bu proteinin hazırlanması vaxtında
başlamalı və vaxtında da bitməlidir. Başlama və
saxlama əmrini trombin hazırlayan enzimlər öz
aralarında verirlər.
Bu proteindən kifayət qədər hazırlandıqdan sonra
fibrinogen adlı liflər yaradılır. Bu liflərin
çox mühüm bir funksiyası var: onlar qanın
üzərində bir tor əmələ gətirirlər və gələn
trombositlər bu tora ilişərək toplanır.
Toplanmış bu təbəqə qalınlaşanda isə qanın
kənara axması dayanır. Yara tamamilə
yaxşılaşdığı zaman yenə də qan laxtalanması buna
bənzər proseslərlə həyata keçirilir.
İndi bir az düşünək. Burada haqqında danışılan
enzimlər, proteinlər cansız, şüursuz, kor
atomların müxtəlif formalarda düzülmələrindən
ibarət olan strukturlardır. Bunların hər biri
yaralanma baş verən andan etibarən məsuliyyət
daşıyaraq təcili şəkildə axan qanı saxlamaq üçün
səfərbər olur, dərman hazırlayan kimi lazımi
proteinləri hazırlayır, kömək üçün başqalarına
xəbər göndərir, onlar da xəbəri anlayıb dərhal
hadisə yerinə gəlir və hər biri öz funksiyasını
qüsursuz olaraq yerinə yetirir.
Bu sistem ən kiçik təfərrüatına qədər qüsursuz
şəkildə fəaliyyət göstərir. Əgər bu həyati
əhəmiyyətli sistemin fəaliyyətində hər hansı bir
nöqsan olsaydı, nə olacağını düşünək. Yara
olmadığı halda qan birdən-birə laxtalanmağa
başlasaydı, yaranın ətrafında əmələ gələn qan
laxtası olduğu yerdən ayrılsaydı və yaxud da
laxtalanmada rol oynayan proteinlər arasındakı
əlaqədə qüsur olsaydı... Bunlardan hər hansı
birinin olması, ürək, ağciyər və ya beyin kimi
həyat əhəmiyyətli orqanlara gedən yollarda
tıxanma, qan itirilməsinə görə ölüm kimi
hadisələrlə qarşılaşardıq.
Qanın laxtalanması deyəndə ağlımıza yalnız gözlə
görünən yaralardakı laxtalanma gəlməməlidir.
Laxtalanma sistemi gündəlik həyatda tez-tez
başımıza gələn, lakin barəsində çox vaxt
düşünmə-diyimiz yaralanmış kapilyarların bərpa
edilməsi üçün də olduqca zəruridir. Ayağınız
masanın kənarına və ya otaqdakı hər hansı əşyaya
dəyəndə çoxlu sayda kapilyar zədələnir. Bu da
daxili qanaxmaya səbəb olur, amma laxtalanma
sisteminin fəaliyyətə başlayıb qanaxmanı
saxlaması və bərpa etməsi sayəsində daxili
qanaxmaların qarşısı alınmış olur.
Bəs laxtalanma sistemi olmasaydı, nə olardı? Bu
zaman hemofiliya adlandırılan bir xəstəlik
ortaya çıxardı. Hemofiliya xəstələri hətta ən
kiçik bir zərbədən də qorunmalıdır. Çünki bu
xəstəliyin əsasən ilk mərhələlərində ən kiçik
bir qanaxmanı da saxlamaq mümkün olmur, bu da
xəstənin ölümünə gətirib çıxarır.
Qanımızdakı laxtalanma xüsusiyyəti olduqca zəruridir. Həmçinin buna nəzarət edilməlidir. Verilən məlumatlardan da aydın olduğu kimi, canlı orqanizmdə belə bir sistemin təsadüfən əmələ gəlməsi mümkün deyil. Hər bir incəliyi, hər bir detalı ayrıca plan və hesablamanın nəticəsi olan bu sistem Allahın sonsuz elminni, ağıl və qüvvəsinin bir göstəricisidir. Belə bir sistemin təsadüfən əmələ gəldiyini iddia etmək isə darvinistlərin məntiqi cəhətdən süqutu baxımından olduqca ibrətamiz bir hadisədir: