Orqanizmdəki başqa bir layihə möcüzəsi:
venalar
Qan arteriyalarda ürəyin döyünmə təzyiqi
nəticəsində yola çıxır. Lakin kapilyarlarda bu
təzyiqin təsiri azalır. Venalara gəldikdə isə
artıq ürəyin vurma gücü öz təsirini tamamilə
itirib.
Bəs qan özünün geriyə səfərini necə tamamlayacaq?
Qandakı səfəri xatırlayaq və içində
yerləşdiyimiz venaların ayaqda olduğunu təsəvvür
edək. Qarşınızda ürəyə qayıdana qədər uzun bir
yol var. Ayaqlar, qarın və döş hissəsini aşaraq
uzun bir yolu yuxarıya doğru çıxmalı və bu zaman
da sizi daim aşağıya doğru çəkən yerin cazibə
qüvvəsinə qalib gəlməlisiniz. Buna görə də elə
bir sistemə ehtiyac var ki, o, hər gün minlərlə
litr mayenin aşağıdan yuxarıya (ayaqlardan ürəyə)
doğru getməsini təmin etsin.
Venalar xüsusi bir plan əsasında
yerləşdiriliblər. Bu damar növünün ətrafı skelet
əzələləri ilə əhatə edilib. Belə ki, venalar bu
əzələlərin enerjisindən faydalanırlar. Məsələn,
hər bir addımınızda yığılan ayaq əzələləriniz
eyni anda qanı da yuxarıya doğru vurur.
Beləliklə, bu planlaşdırma nəticə-sində
venaların öz qan vurma sistemləri var.
Ayaqla ürək arasındakı 1,5 metrlik səfərin sonu
gələndə başqa bir problem ortaya çıxır. Əsas
venalar orqanizmin ortasına çatanda artıq skelet
əzələləri ilə əhatə edilmirlər. Burada isə
tənəffüs əzələləri venalara dəstək verir.
Ağciyərin altında yerləşən əsas venalar hər dəfə
nəfəs aldığımız zaman sıxılır. Buna görə də
genişlənən döş qəfəsinin əmələ gətirdiyi təzyiq
qanı ürəyə doğru qaytarır.
Lakin venalarda elə bir başqa xüsusiyyət də var
ki, bu, orqanizmdə olan qüsursuz quruluşun ən
gözəl nümunələrindən biridir. Venaların içinə
bir çox qapaqcıqlar yerləşdirilib. Bu
qapaqcıqlar yalnız ürəyə doğru açılır. Beləliklə,
qan yerin cazibə qüvvəsinin təsiri ilə geriyə
doğru gedə bilməz. Axın yalnız ürəyə doğru olur.
İndi düşünək.
Venaların içinə çoxlu sayda kiçik qapaqcıq
yerləşdirilib. Bu qapaqcıqların hər biri son
dərəcə məxsusi bir quruluşa malikdir. Hər
birinin - yenə də ətdən olan - lövhəcikləri var
və bu lövhəciklər qapağın yalnız bir tərəfə
doğru açılmasına izn verən şəkildə
planlaşdırılıb. Burada böyük bir mühən-dislik
möcüzəsi var. İndi isə bu ideal sistemin necə
inşa edildiyini düşünək. Yer üzünün ən uzun
bo-ru xəttinin inşa edilməsində işləyən insanlar
üç əsas funksiyanı daşıyırlar. Bu işçilərin
vəzifəsi həm bir mühəndis, həm bir fəhlə, həm də
bir inşaat materialı olmaqdır.
Bu boru xətti inşaatının qurulma planları və
layihələri hüceyrələrin nüvələrindəki məlumat
banklarında (DNT-lərdə) olur. Hər bir hüceyrə bu
layihəni bir mühəndis kimi oxuyur. Şübhəsiz ki,
hüceyrənin bir inşaat layihəsini oxuması və şərh
etməsi böyük bir möcüzədir. İnsanlar bütün
ömürlərini akademik tədqiqatlara sərf etmiş
mühəndislərə, professorlara qarşı hörmət və
heyranlıq hissi duy-duqları halda öz
hüceyrələrinin çox mürəkkəb plan və layihələri
oxuya, şərh edə və tətbiq edə bildiklərini
bilmir və ya görmürlər.
Hüceyrələr oxuduqları və şərh etdikləri plana
əsasən boru inşasının hansı yerində funksiya
dayışacaqlarını bilirlər. Bundan əlavə, həmin
inşaatda fəaliyyət göstərən milyardlarla hüceyrə
arasından məhz hansıları ilə birləşəcəklərini də
yaxşı bilirlər. Lazım olan yeri tapdıqları zaman
bir fəhlə kimi işləməyə başlayır və boru
xəttinin özlərinə aid olan hissələrini inşa
edirlər. Lakin istifadə etdikləri ma-terial yad
inşaat materialı deyil, elə özləridir. Bu
inşaatda fəaliyyət göstərən hər bir hüceyrə
ömrünün yerdə qalan hissəsini boru xəttinin
kiçik bir hissəsi olmaq uğrunda fəda edir.
İnşa edilən damarların daxili quruluşu
girintili-çıxıntılı deyil. Damarların daxili
səthləri mərmər ustasının döşədiyi və cilalanmış
mərmər səthi kimi cilalı və hamardır. Yalnız
arada kiçik bir fərq var: bu səthlərin parket
daşları mərmər kafellər deyil, canlı
varlıqlardır.
Haqqında bəhs edilən inşaat davam edərkən bəzi
hüceyrələr də oxuduqları plana əsasən müxtəlif
qərarlar qəbul edirlər. Bu hüceyrələr damarın
içində bir qapaq əmələ gətirir. Minlərlə hüceyrə
birləşərək bir qapaq əmələ gətirir və damarın
daxili səthinə yapışırlar. Bəzi hüceyrələr də
hər biri aid olacaqları yeri əllərində olan
plana əsasən müəyyən edərək bu qapağın
lövhəciyini əmələ gətirirlər. Haqqında bəhs
edilən lövhəciyin bir istiqamətə doğru açılması
da hüceyrələrin planı şərh edə bilmək və inşa
etmək qabiliyyətləri sayəsində həyata keçir. Bu
hüceyrələr yerləşdikləri borudan mayenin
axacağını, bu mayenin hansı istiqamətdə
axacağını və bu axımın daimi olması üçün hansı
tədbirləri görmək lazım olduğunu bilir və buna
görə hərəkət edirlər.
Bu qapaqdan bir neçə millimetr qarşıda yenə
həmin möcüzə baş verir. Burada olan başqa
hüceyrələr də yenə buna bənzər bir şüurla başqa
bir qapaq yaradırlar. Sanki əvvəlki qapağı
yaradan hüceyrələrlə sözləşiblərmiş kimi eyni
istiqamətə doğru açılan bir qapaq yaradırlar.
Əgər bu qapaqlardan bəzilərini inşa edən
hüceyrələr fərqli bir qərar versəydilər və bəzi
qapaqları tərs istiqamətə doğru inşa etsəydilər,
bu dəfə qan damarlarda axa bilməz və insan
dərhal ölərdi. Lakin bu, baş vermir. Venalar
boyunca mövcud olan minlərlə qapağın hər biri
özlərinə uyğun şəkildə ayrı-ayrılıqda inşa
edilir.
Bu sistemin çox üstün bir Yaradıcının əsəri
olması, hüceyrələrin yuxarıda bəhs etdiyimiz
ağıl, şüur və fədakarlıq nümunəsini yalnız və
yalnız onları yaradan yüksək qüvvə sayəsində
həyata keçirməsi mübahisəsiz bir həqiqətdir.
Hüceyrələrin nüvələrinə yer üzünün ən böyük boru
xəttinin və orqa-nizmdəki minlərlə digər
sistemin layihələrini yerləşdirən, hüceyrələrə
bu layihələri oxuma, şərh etmə və buna əsasən
inşa etmə qabiliyyətlərini verən qüvvə isə
yalnız aləmlərin Rəbbi olan Allahdır:
Ürəyə dönüş
Damarların içində insan orqanizmi boyunca çıxdığımız səfərimizə qayıdaq. Yuxarıda üzərində müfəssəl şəkildə dayandığımız venalardakı birtərəfli kiçik qapaqlar sayəsində ürəyə doğru yolumuza davam edək. Səfərə başladıqdan təxminən 40 saniyə sonra yenidən ürəyə geri qayıdacağıq.
Səfərimizin ürəyin sol üst kamerasında başlayan birinci hissəsi ürəyin sağ üst kamerasında bitir. Açıq qırmızı rəng içində səfərə çıxdığımız halda tünd rəngli bir qan dənizi içində səfərimizin ilk hissəsi bitir. Artıq başqa bir səfərə çıxmaq vaxtı gəlib çatıb. Karbondioksid yüklü qan təmizlənməlidir.
Sağ qulaqcığın yığılması ilə birlikdə qulaqcığın altındakı qapaq açılır və içində olduğumuz tünd qırmızı qan sağ mədəciyə dolur. Bundan sonra bu qapaq bağlanır və qanın qulaqcığa doğru geri qayıtmasının qarşısı alınır.
Sağ mədəciyin içində çox qısa müddət qalırıq. Sağ mədəciyin yığılması ilə başqa bir qapaq açılır və qan ağciyərlərə doğru vurulur. Arxamızda qalan qapaq ürəyə geri dönüşümüzün qarşısını alan son təhlükəsizlik sistemidir. Karbondioksid yüklü qanın içində ağciyərlərə doğru sürətlə yola çıxırıq.
Ürəkdən ağciyərlərə doğru olan səfər qısamüddətlidir və buna görə də "kiçik qan dövranı" adlandırılır. Ağciyərə çatdığımız zaman ətrafımızda olan qan hüceyrələri karbondioksidi verib (karbondioksidin daşınmasında da bir çox mürəkkəb kimyəvi proseslər həyata keçir) oksigeni almağa başlayır. Burada gözləri qaraldan, başgicəlləndirici bir sürətlə mübadilə prosesi gedir.
Ağciyərdə hər dəqiqə 56.000.000.000.000.000.000.000, yəni 56x10 üstü 21 (56 septrilyon) oksigen atomu hüceyrələrə çatdırılır.26 Yalnız bir oksigen atomunun eritrositlərə keçməsi üçün bir çox mikrosistem birlikdə işləyir. Hər bir vahid (fərd) özündən yuxarıdakı vahidə tam uyğunluq göstərir ki, bu da oksigen-karbondioksid mübadiləsinin hətta bir saniyə də olsa qüsursuz işləməsini təmin edir. Başgicəlləndirici bir sürətlə gerçəkləşən bu mübadilə nəticəsində ətrafımızda olan eritrositlər oksigenlə yüklənir. Bundan sonra bu hüceyrələrlə birlikdə ağciyər venaları içində ürəyə doğru yola çıxmağa başlayırıq. Sonda səfərimizə başladığımız yerə - sol qulaqcığa çatırıq. Oksigenlə yüklənmiş təmiz qan orqanizmdə yeni bir səfərə, yeni bir dövrəyə hazırdır